Қазақстан 2050 жылға қарай шағын және орта бизнес үлесін 50 пайызға жеткізу арқылы әлемнің дамыған елдерінің қатарынан көрінуді мақсат тұтады. Мемлекет кәсіпкерлікті дамытуға барынша көңіл бөле отырып экономиканы тұрақтандырудың негізгі тетігін қалыптастырады. Осы орайда отандық бизнес өкілдерін, оның ішінде ісін жаңа бастағысы келетін ауыл тұрғындарын жан-жақты қолдау маңызды.

Кәсіпкерлер палатасы, Қазығұрт аудандық филиалы 2021-2025 жылдарға арналған Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі Ұлттық жоба шеңберінде жеке кәсіпкерлерге, ісін жаңа бастағасы келетін аудан тұрғындарына офлайн және онлайн түрде қызмет көрсетеді. 

Биылғы 2023 жылға мемлекеттік жаңа бағдарламалар іске қосылуда. Айта кетейік,Үкметтің қаулысына сәйкес: 

Бәйтерек» ҰБХ» АҚ еншілес ұйымы» Даму «Кәсіпкерлікті Дамыту Қоры» АҚ 2021 – 2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамытудың ұлттық жобасының қаржы операторы болып табылады және кәсіпкерлік субъектілерін қолдауды мынадай жолдармен жүзеге асырады:

1. шағын, оның ішінде микрокәсіпкерлік субъектілерінің кредиттері/микрокредиттері бойынша сыйақы мөлшерлемесінің бір бөлігін портфельдік субсидиялау және ішінара кепілдік беру;
2. кәсіпкерлердің/индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің Екінші деңгейдегі банктер/лизингтік компаниялар берген кредиттері/қаржылық лизинг шарттары бойынша сыйақы мөлшерлемесінің бір бөлігін субсидиялау және ішінара кепілдік беру;
3. купондық сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау және кәсіпкерлік субъектілері шығарған облигациялар бойынша кепілдік беру қағидаттарына негізделеді.

2021-2025 жылдарға арналған Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба шеңберінде портфельдік субсидиялау жөніндегі жобаларды субсидиялау шарттары

«Кәсіпкерлерді/индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерін қолдау» бағыты шеңберінде 2021-2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жобаның жобаларын субсидиялау шарттары

«Шағын жеке және орта Жеке кәсіпкерлік субъектілерін өңірлік қаржыландыру» бағыты шеңберінде 2021-2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жобаның жобаларын субсидиялау шарттары

2021-2025 жылдарға арналған Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба шеңберінде купондық сыйақы мөлшерлемесінің бір бөлігін субсидиялау шарттары

Кәсіпкерге бағдарламаның барлық құралдары шеңберінде кешенді қолдау көрсетілуі мүмкін.

Кепілдендіруге экономиканың басым секторларында өз жобаларын іске асыратын және (немесе) іске асыруды жоспарлайтын ісін жаңа бастаған кәсіпкерлер, кәсіпкерлер жатады.

2021-2025 жылдарға арналған Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба шеңберінде «кәсіпкерлерді/индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерін қолдау» бағыты бойынша кредитке кепілдік беру шарттары

2021-2025 жылдарға арналған Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба шеңберінде «кәсіпкерлерді/индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерін қолдау» бағыты бойынша қаржы лизингіне кепілдік беру шарттары

Түркістанда Қазақстандағы әйелдер кәсіпкерлігін және гендерлік теңдікті дамыту Коалициясы ұйымдастыруымен «Әйелдер кәсіпкерлігін дамыту – аймақты дамыту»  тақырыбында дөңгелек үстел өтті.

Жиналыстың басты мақсаты – Түркістан өңірінің бизнес саласындағы әлеуетін көтеру болып табылады.

Дөңгелек үстелге Түркістан облысы әкімінің орынбасары Бейсен Тәжібаев, ҚР Ұлттық экономика министрлігіне қарасты кəсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жəне қорғау департаменті директорының орынбасары Мерей Исаева және Астана қаласы әкімдігінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссияның мүшесі, Қазақстандағы әйелдер кәсіпкерлігі және гендерлік теңдікті дамыту коалициясының мүшесі Ирсалиева Сания Қамбарқызы, Түркістан облысы кәсіпкерлер палатасының өкілдері және де облыстың іскер әйелдері қатысты.

Бұл басқосуда маңызды ұсыныстар айтылып, жаңа жобаларға, бастамаларға қолдау көрсету жайында сөз қолғалды. Мемлекеттік органдардың өкілдері Түркістан облысындағы әйелдер кәсіпкерлігі мен шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы туралы ақпаратпен бөлісті. Коалицияның қызметі таныстырылып, Қазақстандағы әйелдер кәсіпкерлігін ынталандыру бойынша ұсыныстар талқыланды.

Әйелдер кәсіпкерлігін дамыту орталығының қызметі таныстырылып, Іскер әйелдер кеңесінің төрайымы Салтанат Тулегенова атқарылған жұмыс бойынша жылдық қорытынды есеп берді.

Сонымен қатар Еуропалық қайта құру және даму банкінің (ЕҚДБ) өкілдері банктің тарапынан шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен «Бизнестегі әйелдер» бағдарламасы туралы ақпарат берді. Қатысушы спикерлер әйелдерді кәсіпкерлікке баулу, оларға қолдау көрсету бағытында өздерінің қызметтері бойынша баяндамалар жасады.

Айта кетейік, Қазақстанның экономикалық саясатын ел игілігі үшін, халықтың әлеуетін көтеру үшін дұрыс жолға қою, жаңарту бойынша маңызды міндеттер мен оң шешімдер туралы бастамаларын Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев 11 қаңтардағы үндеуінде ашып көрсетті.

Осылайша, Президент Жаңа Қазақстанның негізі болуға тиісті жаңа экономикалық саясатты қалыптастыру үшін еліміздегі бизнес өкілдерін бірлесіп жұмыс істеуге шақырды. Себебі ел дамуындағы оң өзгерістер көп жағдайда бизнеске байланысты екені бәрімізге мәлім. Алайда, мемлекет тарапынан бизнестің дамуын ілгерілететін қаншама мүмкіндіктер жасалғанымен, экономиканы әртараптандыру мәселесі әлі де сәтті шешілмей тұрғаны халық аузында. Бұған себеп – ұлттық табысты әділ бөлудің теңгерімсіздігі. Президент өз сөзінде келтірген деректер де оны растайды: «...Қазақстан әл-ауқатының жартысына бар-жоғы 162 адам иелік етіп отырғанын мәлімдеді. Ал халықтың жартысының ай сайынғы табысы 50 мың теңгеден аспайды».

Бұл өте қауіпті үдеріс: әлеуметтік, мүліктік, табыстық теңсіздік, олигополия, әділетсіз бәсекелестік секілді ауытқулар түбінде елдің қауіпсіздігіне, әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығына жалпы дамуына нұқсан келтіретіні айдан анық. Қазақстан аймақтарының ішінде ең көп ақшалай кірістер дәстүрлі түрде Нұр-Сұлтанда (275,9 мың теңге) тіркелген. Тұрғындар арасында ең төменгі табыс Түркістан облысында белгіленді: 121,8 мың теңге – бірінші орында тұрған Нұр-Сұлтаннан бірден 2,3 есе және Қазақстан облыстары арасындағы табыс деңгейі бойынша соңғыдан кейінгі орында тұрған Жамбыл облысынан (151,8 мың теңге) 20 пайызға төмен. Табыс деңгейінін әруаландылығы салдарының бір ұшын біз қантар оқиғаларынан да сезіп үлгердік.

Сол себепті бүгінгі бизнес өкілдерімен кездесуде Мемлекет басшысының көтерген мәселелері әділ бәсекелестік, бизнестің салықтық тазалығы, мемлекеттік саясаттың болжамдылығы мен кәсіпкерлерге ашықтығы және кәсіпкерлердің әлеуметтік жауапкершілігі төңірегінде өрбігені де биліктің бұл мәселелерді жіті қадағалап отырғаны мен бұл жолда бизнес өкілдерімен бірлесе оң шешімдерге жету міндетін алға қойып жатқанын толық аңғартады.

Сондай-ақ оң үдерістердің бірі ретінде еліміздің инвестициялық саясатын сыртқа қарай емес, елдің игілігіне қарай бұру бастамасын ерекше айтуға болады. Қазақстанға инвестиция құятын елдердің үштігіне Нидерланды, АҚШ және Франция кіреді. Ұлттық банктің мәліметтерін lsm.kz сайты жариялады. 1990 жылдан бері АҚШ Қазақстанға 38,7 миллиард долларға жуық инвестиция салды. Ал, қазіргі инвестициялық бәсеке заманында өзіміздің ішкі резервімізге сену, оны дамыту әлдеқайда ұтымды. Ол үшін да, Президенттің айтуынша, отандық компаниялар өз қаржыларын елімізге қайта инвестициялаудың жолдарын қарастыру жөн. Бұл отандық кәсіпкерлердің Қазақстанның алдында әлеуметтік, саяси жауапкершілігі.

Жалпы, бүгінде отандық өндірісті, отандық инфрақұрылымды дамыту мәселесі ел басшылығының басты назарында деп айтсақ, қателеспейміз. Өндіріс – ол экономиканың негізгі қозғаушы күші. Сонымен қатар, өндіріс – ол еңбек ресурстарының көзі. Егер экономикада жұмыс қолының тапшылығы орын алса, ол өз кезегінде бюджеттің және жүйені құраушы салалардың тікелей шығасына алып келеді. Ал сол жұмыс қолын көбейту мамандарды даярлаудан басталады. Сарапшылардың айтуынша, мамандар тапшылығының кесірінен Қазақстан жылда 1,4 трлн теңгені жоғалтады. Мәселен, Нұр-Сұлтан қаласы бойынша талдау жасаған Кәсіпкерлер палатасының айтуынша, 2021-2023 жылдары ең қажетті мамандар құрылыс және инженерлік-техникалық саласының мамандары болмақ. Астаналық компаниялардың өзі 277 мамандықтың тапшылығын айтып отыр, олар ең алдымен, құрылыс және инженерлік-техникалық саласының қызметкерлері.

Елімізде техникалық, цифрлық, инженерлік мамандықтардың жетіспеуі жөнінде дабыл қағылғанына бірталай уақыт болды. Айта кетейік, 2019/2020 оқу жылында Қазақстанның жоғары оқу орындарында техникалық мамандықтар бойынша 99 мыңға жуық студент тіркелген, бұл сол оқу жылындағы студенттердің жалпы санының 16 пайызын ғана құрайды. Қомақты шикізат ресурстары бар Қазақстан үшін бұл төмен көрсеткіш.

Мемлекет басшысы да бұл проблеманы шешуде еліміздегі білім беру жүйесін қайта форматтау, басымдықты техникалық арнаға түсіруіміз керектігін айтып отыр. Ол үшін «Болашақ» бағдарламасын да қайта бағдарлайтыны белгілі болды. Инженерлер мен өнеркәсіп өкілдерінің жаңа буынын өсіріп шығару қажет болып тұрғаны анық. Және Қазақстандағы кадр тапшылығын шешу мәселесі жаңа экономикалық саясаттың басым міндеттерінің біріне айналуы қажет. Сол себепті Болашақ бағдарламасы бойынша 2021 жылы қазақстандықтар 147 мамандық бойынша, оның ішінде 28 өнеркәсіптік инженерия бойынша тағылымдамадан өтуге мүмкіндік алды. Ең бастысы, бұл міндеттерді іске асыруда үйлесімді ыңғайларды қолдану. Айтқым келгені, білім беру саясатындағы теңгерімді саясатты ұстану, техникалық мамандарды дайындаймыз деп, басқа білім, ғылым салаларын да үйлесімді дамытуды жалғастыру, мамандармен, сарапшылармен ақылдасу секілді механизмдер.

Қорыта келгенде, Мемлекет басшысының елдегі туындаған біршама проблемалардың басын ашып, халықтың арасындағы наразылыққа әкеліп соққан себептерді ашық көрсетіп жатқаны, үлкен өзгерістерге қадам басқаны қоғамда үлкен қолдауға ие. Ең бастысы бұл өзгерістер жолында – әр азаматтың ел болашағы үшін өз жауапкершілігі. «Маған біреумен жақсы қарым-қатынаста болғаннан гөрі мемлекеттің мүддесі маңызды» - деген Президенттің сөзі де осыған шақырғаны анық.

Қазақстан балық ресурстарына өте бай. Елдің экономикалық дамуында балық шаруашылығы ерекше рөл атқара алады. Соңғы уақытта бұл салада үлкен жұмыстар атқарылуда.Келес ауданына елді мекендерді көгалдандыру, балық шаруашылығын дамыту және қатты тұрмыстық қалдықтарға арналған полигондарды заңдастыру мен қайта өңдеу салаларында атқарылып жатқан жұмыстармен танысуға, салаларға қатысты ұсыныстар мен проблемалық мәселелерді талқылау мақсатында Түркістан облысынан құрылған жұмысшы топ арнайы келді.

Құрылған жұмысшы топты облыстық Табиғи ресуртар және табиғатты пайдалану реттеу басқармасының басшысы Қайрат Абдуалиев арнайы бастап келіп, Келес ауданы әкімі аппаратында кәсіпкерлер мен салаға қатысты мамандардың қатысуымен жиын өткізді.

Жиынға Келес ауданының әкімі Жәнібек Ағыбаев, аудан әкімінің орынбасары Серік Қарақұлов, бөлім басшылары, ауыл, ауылдық округтерінің әкімдері мен жеке кәсіпкерлер қатысты.

Жұмысшы топ құрамы салаларға қатысты тиісті жұмыстардың атқарылу барысына жан-жақты зерделеу жұмыстарын жүргізіп, басқарма басшысы тарапынан баяндама жасалды.

- Өткен жылдың күз айларында Келес ауданында 9 500 ағаш көшеттері егілді. Биыл көгалдандыру жұмыстары жалғасып, 21 мыңнан аса ағаш-бұта көшеттері елді мекендері аумағына қондырылмақ. Бұл бағытты нақты шаралар атқарылуы тиіс, - деген Қайрат Амангелдіұлы кәсіпкерлер тарапынан қойылған сұрақтарға жауап берді.

Бүгінгі таңда Келес ауданында балық шаруашылығымен айналысатын 9 кәсіпкер болса, 2023-2025 жылдары ашуға жоспарланған шаруашылықтар саны он үшті құрап отыр. Басқарма басшысы балық шаруашылығын дамытамын деген кәсіпкерлерге қолдау көрсетілетінін атап өтті.

- Балық шаруашылығын дамыту мақсатында мемлекеттік қолдаулар көрсетіледі. 2023 жылға акваөсіруге 500,0 млн теңге, инвестициялық салымдарға 226,0 млн теңге қаралып, 1 наурыздан бастап беріледі.Сонымен қатар, «Түркістан ӘКК» АҚ арқылы осы салаға жеңілдетілген несие беру жұмыстары жүргізілуде. Осы бағытта несие алуға 14 кәсіпкерден 5,4 млрд теңгеге болжамды ұсыныстар түсті, - деді басқарма басшысы.

Жиын соңында аудан әкімі Жәнібек Ағыбаев аталған салалар бойынша Келес ауданында атқарылып жатқан жұмыстарға тоқталып, алдағы жоспарларымен таныстырды.

Айта кетейік, Бүгінгі таңда Үкімет қабылдаған бастамалардың арқасында балық шаруашылығы айтарлықтай сәтті дамуда. Мемлекет басшысы 2020 жылдың тамыз айында қолда бар мүмкіндіктерді дамыту қажеттігін атап өтіп, биылғы қараша айына дейін балық шаруашылығын дамытудың өңірлік бағдарламаларын әзірлеп, бекітуді тапсырды.

Қазақстан өзінің бай және бірегей табиғатының арқасында балық шаруашылығының айтарлықтай қуатты қорына ие. Бұл бағытта  экспорттық әлеуеті де жоғары. 

Балық өнеркәсібінің негізгі түрлері — балық кәсіпшілігі (балық аулау), балықты көбейту (балық өсіру) және балық өңдеу.

2019 жылы елдегі балық және балық өнімдері нарығының жалпы көлемі шамамен 66 мың тоннаны құрады. Оның ішінде балық аулауға 45 мың тонна, балық өсіруге — 7,4 мың тонна, импортқа — 43,5 мың тонна, экспортқа — 30 мың тонна өнімнен келеді. 

Қазақстан мұхит балығы мен теңіз өнімдерін импорттайды. Олар — майшабақ, скумбрия, асшаян, мидия және басқалары. Бұл өнімдер Норвегия, Ресей, Исландия, Қытай және Балтық елдерінен импортталады

Өз кезегінде, Қазақстан жыл сайын шамамен $60 млн сомасына 36 жақын және алыс шет елдерге 30 мың тонна балық өнімдерін экспорттайды.

Негізінен балықтың жон еті, қақталған-ысталған өнімдер және мұздатылған балық еті экспортталады. Мысалы, көксерке еті Еуропалық Одақ елдерінде (Германия, Нидерланды) қазақстандық бренд болып табылады, қақталған-сүрленген өнім Ресейге, Украинаға, Литваға, Қытайға және басқа елдерге экспортталады. Бұл ретте біздің жанымызда экспорт үшін маңызды әлеуетті нарықтар бар.

Қазақстанда жан басына шаққанда балықты аз тұтынады. Айталық, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы адам басына шаққанда жылына 16 келіден кем емес балық тұтынуды ұсынса, Қазақстанда бұл көрсеткіш бір адамға 4 келіден келеді. Өз кезегінде, көршілес Ресейде адам басына 23 келі, Қытайда 45 келі балық тұтынылады. Осылайша, шекара маңындағы аудандарды ескергенде, балық өнімдерінің экспорттық потенциалы 3 млн тоннадан асып түсуі мүмкін.

Бүгінгі таңда Қазақстанда мыңнан астам балық шаруашылығы субъектілері жұмыс істейді. Оларға 1646 балық шаруашылығы су айдыны мен олардың учаскелері бекітілген. Салада 11 мыңнан астам адам жұмыс жасайды. 2019 жылы 45 мың тонна балық ауланған. 

Негізгі балық аулау Атырау, Алматы, Шығыс Қазақстан және Қызылорда облыстарында іске асады.

 Табиғи су қоймаларының балық қорын пайдаланудың шегі бар екені белгілі, ал көптеген су қоймаларында балық ресурстарының азайғаны байқалады. «Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС басқарма төрағасы Қ. Исбеков балық өнімдерін ұлғайтудың жалғыз баламасы акваөсіру болып табылады деп есептейді.

«Теориялық тұрғыдан алғанда, балық шаруашылығының әлеуеті 600 мың тоннаны құрауы мүмкін, бұл ретте негізгі үлесі — 80%-дан астамы Маңғыстау облысының орта Каспий акваториясына тиесілі, мұнда тормен өсіру технологиясы бойынша Каспий албырты мен бекіре тұқымдас балық түрлерін өсіруге болады. Осылайша, біз экспорттық әлеуетті көтеріп қана қоймай, импортты алмастыруды да жүзеге асыратын едік (ақсерке-албырт балығы)», — деді Қ. Исбеков.

Біріккен Ұлттар Ұйымындағы Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының (ФАО) мәліметі бойынша, акваөсіру саласы ақуыз өнімдерін өндіруде әлемде ең қарқынды дамып келе жатқан бағыт болып табылады. 

Мәселен, өсірілетін балықтың әлемдік көлемі 60 жыл бұрын небары 1 млн тоннаны құраса, бүгінде бұл көрсеткіш 82 млн тоннадан асып түседі. Бұл ретте, соңғы 25 жылдың өзінде акваөсіру көлемі 67 млн тоннаға немесе 450%-ға өсті. Ал балық аулау көлемі, тұрақты деңгейде.

Қазақстанда балық өсіру саласының потенциалы өте жоғары. Соңғы 7 жылда өсірілген балық көлемі 9 есе, яғни 800 тоннадан 7,4 тоннаға дейін өсті. Елімізде осы шаруашылықпен 180 балық өсіру шаруашылығы айналысады, онда мыңнан астам адам (1126) жұмыс істейді. 

Жасанды балық өсіру шаруашылықтары бұдан да көп болуы керек. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған жан басына шаққанда 16 келі балық тұтыну нормасына қол жеткізу үшін шамамен 300 мың тонна балық өсіру қажет. 

Балықты жасанды өсіру бойынша Түркістан облысы көшбасшы болып табылады, оның көлемі 5 мың тонна (68,7%). Ал Алматы облысында шамамен 1000 тонна (12,8%), Солтүстік Қазақстан облысында 380 тонна және Шығыс Қазақстан облысында шамамен 300 тонна балық өсіріледі.

Ағымдағы жылдың ақпан айында Атырау қаласында балық шаруашылығын дамыту мәселелері жөнінде өткен көшпелі жиында Премьер-Министр А. Мамин саланың дамуына кедергі келтіретін негізгі кедергілерді анықтауға бағытталған бірқатар тапсырма берді. ҚР ЭГТРМ  осы тапсырманы орындау үшін бизнеспен бірге талдау жүргізіп, 3 басты мәселені анықтады. Олар — су қоймаларын балық аулаудан балық өсіруге бейімдеу, заңнамаға қажетті өзгерістер енгізу, мемлекеттік қолдау шараларын арттыру.

Бірінші. Еліміздегі су қоймаларын зерттеу нәтижесінде арасында әлеуеті жоғары деген су қоймалары анықталды. Өткізген зерттеудің аясында осы жерлерде жылына 600 мың тонна балық өсіруге болатыны белгілі болды. Осыны негізге ала отыра, балық өсіру өңірлерге бөлініп, схемасы жасалды. Мысалы, Түркістан облысындағы Шардара су қоймасы тұқы және бекіре тұқымдас балық түрлерін өсіру үшін қолайлы болса, Шығыс Қазақстандағы Өскемен, Бұқтырма су қоймаларында ақ сақа, алабалық тұқымдас балықтарды өсіруге болады. Ал Алматы облысындағы Бартоғай және Қапшағай су қоймалары мен Балқаш көлі алабалық, тұқы балықтарын, Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола облыстары ақ сақа және тұқы түрлерін өсіру үшін қолайлы. Өз кезегінде, Маңғыстау облысында албырт және бекіре балықтарын, Қызылорда облысындағы Арал теңізінде тұқы балықтарын өсіруге болады.

Сонымен бірге, өңірлер ТСҚ, яғни тұйықталған сумен қамтамасыз етілген технологиясын пайдалана отырып, тоған және бассейндік шаруашылықтар сияқты балық өсірудің басқа да бағыттарын дамыта алады. 

Жақында балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы балық өсіру шаруашылықтарының типтік жобаларын әзірледі. Бұл бизнеске қаржылық мүмкіндіктерін ескере отырып, қолайлы шаруашылық типін, өсірілетін балық түрін таңдауға мүмкіндік береді.

Екінші. ҚР ЭГТРМ қолданыстағы заңнамаға талдау жасап, мынадай басты проблемаларды анықтады. 

1. Су қорғау белдеуінде балық өсіру шаруашылықтары мен құрылыстарын салуға тыйым салынуы. 

2. Балық өсіру кезінде суды тұтыну үшін артық төлем алынуы.Бұл жерде, балық өсірушілер алынған судың барлық көлемі үшін төлейді, ал қайтарылатын судың көлемі ескерілмейді. 

Осылайша, булану және сүзгілеу түріндегі шығындар үшін ғана төлем төлеуді ескеру қажет.  

3. Жергілікті маңызы бар су айдындарының көп бөлігі берілмеген (49%). 

4. Тоғандар мен балық өсіру бассейндерінің құрылысына жобалық-сметалық құжаттама әзірлеу және мемлекеттік сараптамадан өту қажеттілігі. 

5. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге балық өсіру шаруашылықтарын салу кезінде шығынды өтеу қажеттігі. Бүгінде тек балық өсіретін питомниктер ғана шығынды өтеуден босатылған. 

Министрлік Салық, Су, Жер кодекстерне, сондай-ақ «Жануарлар әлемін қорғау, өсіру және пайдалану», «Архитектура, қала құрылысы және құрылыс жұмыстары туралы» Заңдарға өзгерістер әзірлеп, оларды тиісті заңнамаға енгізді. Түзетулер мүдделі мемлекеттік органдармен келісіліп жатыр және күзде Парламентке енгізілетін болады. 

Акваөсіру сәтті дамыған бірқатар елдерде балықты жасанды өсіру саласындағы қатынастарды реттейтін жеке заң бар. Сондықтан ҚР ЭГТРМ «Акваөсіру туралы» Заңды әзірлеу қажет деп санайды. 

Үшінші. Балық өсіруді дамытуға мемлекеттік қолдау шаралары жеткіліксіз болып тұр. Бүгінгі таңда мемлекеттік қолдау шаралары балық питомниктері мен көл-тауарлы балық өсіру шаруашылықтарына арналған жем, техника мен жабдықтарға арналған.

Алайда, көбінесе әкімдіктер балық өсіруді субсидиялау үшін қаражатты қалдық қағидат бойынша ғана бөліп отыр, балық өсіруді басым бағытқа санамайды.

«Жүргізілген талдауға сәйкес, 2019 жылдың қорытындысы бойынша балық азығына 407 млн теңге субсидия бөлінді. Субсидиялаудың жалпы көлемінің 81,5%-ы немесе 33) млн теңгесі Түркістан облысына тиесілі. Жоғарыда атап өткенімдей, бұл аймақ балық өндіру бойынша көшбасшы болып тұр. Басқаша айтқанда, бұл балық саласын дамытудың бөлінетін субсидиялау көлеміне тікелей тәуелді екенін білдіреді. Осыған орай, балық өсіруді субсидиялау үшін өңірлерге трансферт көлемін ұлғайтуды сұраймыз», — деді экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев кезекті Үкімет отырысының бірінде. 

Осыған байланысты, ҚР ЭГТРМ қолданыстағы мемлекеттік қолдау шараларын қосымша субсидиялаумен кеңейту мәселесін пысықтады. 

Бірінші. Субсидиялаудың жаңа түрлерін енгізу мәселесі. Бұл балық өсіру-биологиялық негіздемелер құнының 50% дейінгі субсидиялар, балық шабақтары мен бағалы балық түрлерінің аналық табындарын сатып алу және ұстау шығындары және т. б. 

Екінші. Бұл тор ішінде балық өсіру шаруашылығын, сумен қамтамасыз етудің тұйық циклі бар балық өсіру шаруашылығын, сондай-ақ қайта өңдеу жөніндегі кешендерді құруға және кеңейтуге жұмсалған шығындарды өтеу. 

Ауыл шаруашылығы министрлігі мен облыс әкімдіктері бұл ұсыныстарды қолдады.

Осылайша, еліміздегі су ресурстарын ескере отырып, өсірілген балық көлемін 600 мың тоннаға дейін арттыруға, экспорт көлемін 10 есеге ұлғайтуға, шамамен 500 млрд теңге көлемінде жеке инвестициялар тартуға балық шаруашылығының әлеуеті жеткілікті екенін айта кету керек, бұл ретте бюджетке салық түсімдері жылына 28 млрд теңгеге жуықты құрайтын болады. 

Бұдан басқа, бұл шамамен 10 мың қосымша жұмыс орнын құруға және халықтың табысын көбіне ауылдық жерлерде арттыруға ықпал етеді. 

Проблемалық мәселелерді кешенді шешу үшін Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі балық шаруашылығын дамыту бойынша жүйелі жұмысты жалғастырады.

Ауыл шаруашылығы министрлігі аквамәдениетті дамытуды мемлекеттік қолдау мақсатында 2018 жылдан бастап тауарлық балық өсіру кезінде жемшөпті субсидиялау бойынша бюджеттік бағдарламаны іске асыруда.

Балықтың тұқы, бекіре, албырт сияқты басым түрлері субсидияланады. Бағдарлама жергілікті бюджет есебінен жүзеге асырылады. Биыл қолдау мақсатында 430 млн теңге қарастырылды. А.ж. 1 қыркүйектегі мәлімет бойынша  350,4 млн теңгеге  субсидия төленді (79%-ы игерілді). Қазіргі уақытта 27 балық өсіретін кәсіпорын субсидиямен қамтылуда. 

Бұдан өзге, бизнес пен «Атамекен» ҰКП ұсыныстары негізінде 2020 жылғы 4 тамызда ҚР АШМ инвестициялық салымдарды субсидиялау қағидаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы бұйрықты бекітті. Толықтыруларға сәйкес, қуаты 20 тоннадан бастап тұйықталған сумен жабдықтау (ТСЖ) арқылы балық өсіретін кәсіпорын және қуаты 40 тоннадан бастап тауарлық балық өсіретін орнықты шаруашылықтары құрылысының құнын 25% дейін субсидиялау көзделген.

Сонымен қатар қолданыстағы қағидалар аясында көл-тауар шаруашылықтарына арналған жабдықтар мен техниканың құнын 25%-ға дейін субсидиялау қарастырылған. 2019 жылы 450,1 млн теңге сомасына 6 шаруашылық субсидияланды. 

Сонымен қатар, Жамбыл облысының әкімдігі 10 млн теңге көлемінде қосымша қаражат бөлуді қарастыруда. 

Соңғы 10 жылда балық шаруашылығы бойынша жалпы өндірістік қуаты 3,26 мың тонна балық өнімін құрайтын 13,9 млрд теңге сомасына 13 жоба қаржыландырылды.

Атап айтқанда, биыл «AGCO Corporation» америкалық компаниясын тарта отырып, Ақмола облысында қуаттылығы жылына 500 тонна форель өсіру бойынша жабық үлгідегі балық өсіру кешенін салу жобасы мақұлданды. Қаржыландыру үшін бірінші транш бөлінді. 

Ақтөбе облысында қуаты жылына 1500 тонна болатын «Мұрагер-2» ЖШС балық өсіру жобасының құрылысы жүргізілуде. Құрылыс жұмыстары 75% аяқталды. Жобаны қаржыландыру «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы аясында жүзеге асырылады.

ҚР АШМ қазіргі уақытта субсидияланатын балық түрлерінің тізбесін кеңейту, жемшөпті субсидиялау үшін сом және сига балық түрлерінің тізбесіне енгізу мәселелерін қарастыруда. 

  «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ балық саласын дамыту бойынша қолданыстағы және жүзеге асырылып жатқан бағдарламалар туралы айтып берді.

«ҚазАгро» Холдингі» АҚ-ның еншілес компаниялары балық өсіру және қайта өңдеу бойынша 15 жобаны іске асыруды қаржыландырды. Бұл жобалардың көпшілігі Атырау, Шығыс Қазақстан және Алматы облыстарында орналасқан. 

Ағымдағы жылы Түркістан облысында қуаттылығы 900 тонна өнімді құрайтын «Көмеш балық» балық өндіру жобасын іске қосу жоспарлануда. Сондай-ақ Ақмола облысында қуаты 500 тонна болатын «TAGA GROUP/ТАГА ГРУПП» компаниясының жобасы пайдалануға беріледі.

Қаржыландырылған 15 жобаның жалпы құны 14,4 млрд теңгені құрайды. Оның ішінде несие көлемі шамамен 8 млрд теңгені құрайды.

Жобалардың жиынтық өндірістік қуаты 4 мың тоннадан асады, оның ішінде қайта өңдеу көлемі 1,9 мың тоннаны құрайды.

Балық өнімдері ішкі және сыртқы нарықтарда сатылады. 2019 жылы экспортқа 743 тонна өнім жөнелтілді.

Қаржыландырылған жобалардың көпшілігі сумен жабдықтаудың тұйықталған қондырғылары технологиясын (15 жобаның 9-ы) пайдаланады. Бұл ретте инвестициялардың негізгі көлемі бекіре балығы мен уылдырық өндірісіне (9,4 млрд теңге немесе барлық жобалар құнының 65%-ы) бағытталады.

Қазіргі уақытта тауарлы балық шаруашылығын қаржыландыру бойынша негізгі оператор Аграрлық несие корпорациясы болып табылады.

Қарыздар жабдықтарды сатып алуға, құрылыс-монтаждау және іске қосу-жөндеу жұмыстарына, сондай-ақ айналым қаражатын толықтыруға беріледі.

Несиелер келесі мақсаттарға берілуі мүмкін:

·        көл шаруашылықтары және жайылымдық аквакультура өсіру;

·        тоған шаруашылықтарын дамыту;

·        торлы шағын шаруашылықтар құру;

·        сумен жабдықтаудың тұйық қондырғылары негізінде балық өндіру;

·        балықты қайта өңдеу және балық өнімдерінің алуан түрлерін өндіру.

Жабдықтар мен технологияларды қарыз алушылар өздері таңдайды.

Балық шаруашылығын дамытуға несие екі бағдарлама — «Агробизнес» және «Қарапайым заттар экономикасы» бойынша беріледі. Осы бағдарламалар бойынша қарыз берілетін ең ұзақ мерзім — 10 жылға дейін. 

«Агробизнес» бағдарламасы бойынша сыйақы мөлшерлемесі Ұлттық қор қаражаты есебінен 6%-ды құрайды. Республикалық бюджет қаражаты есебінен берілетін несиелер бойынша сыйақы мөлшерлемесі 8% құрайды. Жеңілдікті кезең — 2 жылға дейін.

Қарыздар тікелей және несиелік серіктестіктер жүйесі арқылы беріледі. Бұдан басқа, қарыз алушыларға несие беруді жалғастыру үшін екінші деңгейлі банктерді қорландыру мүмкіндігі көзделеді.

«Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы бойынша несие мөлшерлемесі 15%-ды құрайды, ол субсидияланады. Негізгі құралдарды сатып алуға және соңғы қарыз алушы үшін құрылысқа қарыз алған кезде сыйақы мөлшерлемесі 5%-ды құрайды. Айналым қаражатын толықтыруға арналған несие бойынша сыйақы мөлшерлемесі 6% құрайды. Жеңілдікті кезең қарыз мерзімінің үштен бірін құрайды. Қарыздар қарыз алушыға тікелей, сондай-ақ несие серіктестіктері арқылы беріледі.

Кредиттік өнімдер бойынша егжей-тегжейлі консультациялық қызметтер «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ-ның республиканың барлық өңірлерінде орналасқан  филиалдарында көрсетіледі.

 Шығыс Қазақстан облысын еліміздің балығы ең көп өңірі деп атауға болады. Облыстың су айдындарында 59 ірі кәсіптік балық аулау учаскесі және 97 шағын балық шаруашылығы бар. Жыл сайын 12 негізгі кәсіптік балық түрлері бойынша 10 мыңға жуық тонна балық ауланады. Ағымдағы жылы балық аулау лимиті 10,2 мың тоннаға дейін жеткізілді. Балықтың 93%-ға дейінгі көлемі Зайсан көлі мен Бұқтырма су қоймасына тиесілі.

Табиғи ортада балық қорларын сақтау мақсатында соңғы 4 жылда балық жіберу 2,5 есеге артты. 

Облыстың балық саласын дамытудың негізгі бағыты акваөсіру (жасанды балық өсіру) болып табылады. Үш (3) жоба сәтті жүзеге асырылды. Екеуі форель өсірумен («Шығыс Универсал», «ГрандФиш» ЖШС) және біреуі бекіре тұқымдас балықтарды («OstFish» ЖШС) өсірумен айналысады

2019 жылы 186 тонна құнды балық түрлері (170 тонна форель, 16 тонна бекіре)  ағымдағы жылы 325 тоннаға дейін (300 тонна форель, 25 тонна бекіре) өсірілді.

Өндірілген өнімді өткізу үшін шикізатты қайта өңдейтін вертикалды интеграцияланған кәсіпорын («АС» СӨҚ ЖШС) құрылды.

Тауарлы көл балығын өсіруді дамыту үшін 17 су айдыны (тоғандар, көлдер) бар.

Сондай-ақ, Күршім ауданында көл шаруашылығы («Балық ресурстарының өсімін молайту орталығы» ЖШС) және қайта өңдеуші («Төре-Тоғам» ЖШС) табысты біріктірілді.

Жергілікті табиғи-климаттық және географиялық жағдайларға сәйкес облыстың мастер-жоспарының жобасы әзірленді. 2030 жылға қарай жыл сайын шамамен 4 мың тонна тауарлы балық алу жоспарланып отыр. Оның ішінде жұмыс істеп тұрғандарын (2 учаске) кеңейту және жаңа тор желілерін (7 учаске) құру есебінен – жылына 3600 тонна, индустриялық шаруашылықтың («OstFish» ЖШС) жобалық қуатына қол жеткізу есебінен  – жылына 45 тонна, жұмыс істеп тұрғандарын (8 су айдыны) кеңейту және жаңа көл шаруашылықтарын құру (9 су айдыны) есебінен - жылына 362 тонна.

Жоспарларды іске асыру үшін су айдындары мен учаскелерді әлеуетті инвесторларға бекіту (конкурс) жүргізілетін болады, жұмыс істеп тұрған шаруашылықтарға жем шығындарының бір бөлігін өтеуге субсидиялар бөлу жоспарлануда.

Шығыс Қазақстан облысындағы балық өсіру шаруашылықтарының бірінің қызметі туралы «ШығысУниверсал» ЖШС басшысы Вячеслав Асанов айтып берді.

«ШығысУниверсал» ЖШС Өскемен су қоймасында тауарлық балық құбылмалы бақтақты торлы әдіспен өндіруші болып табылады. Өндірістің жобалық қуаты жылына 1 000 тонна, оған 2030 жылы шығу жоспарланып отыр. Ағымдағы жылдың соңында 200 тонна балық алынады деп күтілуде.

«Бүгінгі таңда бізде 4 600 шаршы метр (36 тор) тор желісі, инкубациялық цех, шабақтар цехы, тоғандар, талқысытып мұздатудан бастап ыстауға дейін балық өнімдерін қайта өңдеу цехы бар. Біз өсірілген барлық балықты өз бетімізше өңдейміз. Екі жыл бұрын алған мемлекеттік гранттың арқасында ұрықтандырылған уылдырық пен өзіміздің отырғызу материалын алу үшін аналық табын құру бойынша жұмыс жүргізілуде», — деді В. Асанов.

2020 жылы кәсіпорын кәсіпорынның жылдық қажеттілігінің 10%-ын құрайтын өз шабағын ала алды.

Кәсіпорын басшысының айтуынша, даму барысында олар бағыттарды дамытуға және кеңейтуге итермелеген қиындықтарға тап болды.

«Су айдынында балық шаруашылығын жүргізу туралы шарт жасасып, біз оны балықтандыру бойынша міндеттеме алдық. Біздің жағдайда бұл қымбат отырғызу материалдарының бірі ақ тұқым болды, оны тек Ресейде сатып алуға болады. Осы жағдай бізді инкубациялық цех базасында пелядь пен рипус дернәсілдерін өндіруге итермеледі. Биылғы жылы біз өз су қоймамызды ғана емес, сонымен қатар басқа да тапсырыс берушілердің су қоймаларын балықтандыра алдық», — деді В. Асанов.

Қазақстан нарығында балық өсіруге арналған арнайы жабдықтың болмауы кәсіпорын басшылығына оны өндіру туралы ойлануға мәжбүр етті. Сонымен, олар шабақ ванналарын, тірі балық бактарын, торларға арналған понтондарды, жем үлестіргіштерді, тірі балықты сұрыптауға арналған машиналарды, тор желісіне қызмет көрсетуге арналған өздігінен жүретін понтондарды, торларға арналған кір жуғыш машиналарды өз бетінше жасай бастады.  

«Біз бұл қиындықтарды шештік. Жалпы алғанда, шет елдердің тәжірибесін зерделеп және оларды біздің табиғи-климаттық жағдайымызға бейімдей отырып, біз өңірдегі алғашқы пилоттық балық өсіру кәсіпорындарын қалыптастыруда біршама жетістіктерге қол жеткіздік», — деді В. Асанов.

Сонымен қатар, В. Асанов алдағы 10 жылда акваөсіру Қазақстан экономикасының қозғаушы күшінің біріне айналатынына сенімді. Ол үшін бізде балық өсіруге арналған бай су қоймалары, бос ішкі нарық, сондай-ақ тамақтану мәдениетінде балық өнімдері басым көрші мемлекеттер бар. Ал бұл экспорт үшін үлкен әлеует. 

Солтүстік Қазақстан облысында еліміздің көлдерінің жартысына жуығы бар. Облыс аумағында  көл-тауарлы балық өсіру шаруашылығы ретінде бекітілген 52 су қоймасында өз қызметін жүзеге асыратын 26 балық өсіру шаруашылығы жұмыс істейді. 69 адам еңбекке орналасқан. 

Облыс аумағындағы ең ірі балық өсіру шаруашылықтары — «Петрофорель» БШ ҒӨО» ЖШС, «Ухов А.Н.» ЖК, «Водолей 2017» ЖШС, «Блинов» ШҚ, «Солтүстік» ӘКК» АҚ. Бұл кәсіпорындар аймақты, көрші облыстарды жаңа тауарлық балықтармен қамтамасыз етіп, Ресей Федерациясына экспорттайды. Олар жыл сайын балық экспортына ветеринарлық сертификат алады. 

«Петрофорель» БШ ҒӨО» ЖШС және «Ухов А.Н.» ЖК балық өсіру шаруашылықтарының артықшылығы балық өсіру материалын өсіруден бастап тауарлы балық өсіруге дейінгі циклды жүзеге асыру болып отыр.  

Тауарлы балықты өсіру және өсімін молайту жөніндегі жұмысты балық шаруашылығы саласындағы мамандар жүзеге асырады. Балық ресурстарын аулау қазіргі заманғы аулау құралдарымен жүзеге асырылады. Балық өнімдерін мұздату, сақтау және сату үшін жоғарыда аталған кәсіпорындарда тоңазытқыш жабдықтары бар.  

2019 жылы 1 241 тонна балық ауланған. Оның ішінде балық аулау шаруашылықтары 386 тонна балық аулаған. Ағымдағы жылдың 8 айында аулау көлемі 340 тоннаны құрады. Осы кезеңде балық экспорты 130 тоннаны құрады.

Балық өнімдерінің көлеңкелі айналымымен күрес мақсатында балық шаруашылығы су айдындарында, ЖПҚ бекеттерінде және т. б. барлық мүдделі органдармен (табиғат қорғау прокуратурасы, полиция, ветеринарлық қызметтер, орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі инспекциясы және табиғи ресурстар басқармасы) тұрақты негізде бірлескен рейдтік іс-шаралар жүргізіледі.

Инвестициялар тарту мақсатында жергілікті атқарушы органдар балық саласындағы мемлекеттік қолдау шараларын түсіндіру бойынша аудандық және облыстық деңгейлерде семинар-кеңестер өткізеді.

Бүгінгі таңда облыс аумағында балық өңдейтін заманауи кәсіпорын салу бойынша әлеуетті инвестормен («Алагиум» АҚ) келіссөз жүргізілуде.

 Тұңғыш Президент – Елбасы Н. Назарбаевтың тарихи шешімінің арқасында Арал теңізінің солтүстік бөлігі қалпына келтіріліп, мыңдаған балықшы ата кәсібіне қайта оралды. «Қызылорда балық ӘКК» ЖШС құрылтайшысы Аманбай Ерхатов өңірде балық шаруашылығының қалай дамып жатқаны туралы айтып берді. 

«Мен Арал балықшыларының бірімін. Балық шаруашылығы саласындағы өз кәсібімді Арал қаласында балық аулау бойынша шағын шаруа қожалығының ашудан бастады. Содан бері мемлекеттік қолдаудың арқасында Қызылорда облысында балық өңдеу зауыты мен заманауи жабдықтармен жабдықталған балық қабылдайтын сервистік-дайындау орталықтарын аштым», — деді ол.

Бүгінгі таңда Қызылорда облысында қуаттылығы жылына 12,5 мың тонна болатын 9 балық өңдеу зауыты жұмыс істейді. Олардың 4-іне еуропалық сапа стандарттарына сәйкестігін растайтын «Еурокодтар» енгізілді. 

Арал балығының жоғары сапасына және оған нарықта тиісті сұраныстың болуына байланысты бүгінде ол қарқынды экспортталуда.

Жыл сайын облыста 7-8 мың тонна балық өндірілетініне қарамастан, балық өңдеу зауыттарында шикізат жетіспейді.

Премьер-Министрдің балық шаруашылығын одан әрі дамыту жөніндегі тапсырмасына сәйкес, Атырау облысында «Қызылорда балық ӘКК» ЖШС тауарлы балық өсіру шаруашылығын құруды жоспарлап отыр.

«Екі апта бұрын балық шаруашылығы саласындағы әріптес кәсіпкерлермен бірге біз Түркістан облысында тауарлы балық өсіру жұмыстарымен танысып, тәжірибе алмастық. Біз Түркістан облысының балық өсірудегі оң тәжірибесіне қызығушылық таныттық және оны осы өңірде енгізуге дайынбыз», — деді А. Ерхатов.

Балыққа бай тағы бір өңір — Түркістан облысы. Мұнда тауарлы балық шаруашылығы (акваөсіру) ерекше дамыған. Аймақ өсірілетін балық көлемі бойынша бірінші орында.

Облыста тауарлы балық өсіруге жарамды көлдердің саны — 134 бірлік, жалпы ауданы 25 475 га құрайды. Оның ішінде 23 жергілікті маңызы бар су айдыны табиғат пайдаланушыларға балық шаруашылығы мақсаттары үшін берілді, конкурсқа жергілікті маңызы бар 21 су айдыны қосымша берілді.

Бүгінгі таңда өңірде балық шаруашылығымен жылдық қуаты 8 мың тоннадан асатын 68 кәсіпорын айналысады. Олардың ішінде 3 ірі кәсіпорын жұмыс істейді: Шардара ауданындағы «Хамит» ӘКК, Сайрам ауданындағы «Көмеш балық» ЖШС, Түлкібас ауданындағы «FIRST FISH COMPANY» ЖШС.

«Хамит» ӘКК базасындағы ірі кәсіпорындардың бірі экспорттаушы елдің талаптарына сәйкес балық сүбесін, кептірілген және тұздалған балықты қайта өңдеу болып табылады. Сонымен қатар, қалдықсыз өндірісті қамтамасыз ету мақсатында балық сүйектерінен ұнтақталған жем дайындау цехтары қайта құрылып, толық жұмыс істеуде.

Ағымдағы жылы өңірде Қытайдың заманауи технологиясы бойынша әзірленген, қуаттылығы сағатына 5 тонна құрама жем өндіретін «Көмеш балық» ЖШС ірі зауыты іске қосылды.

«FIRST FISH COMPANY» ЖШС тұйық жүйенің су (ТЖС) қондырғысында бағалы балық тұқымдарын (бекіре, форель) өсіреді. Зауыт құрылысы Дания технологиясы бойынша салынып, толықтай автоматтандырылды.

Ауыл шаруашылығы өндірушілерін қазіргі заманғы технологиялармен ынталандыру үшін биылғы жылы «Жылына 20 тонна тауарлы балық өсіру үшін сумен қамтамасыз етудің тұйық циклі бар балық өсіру объектісін құру және кеңейту немесе жылына 40 тонна тауарлы балық өндіру үшін тор желісін қолдана отырып, балық өсіру шаруашылығын құру үшін жабдық сатып алу» жаңа жобасының паспорты әзірленді, паспортқа сәйкес инвестициялық салымдардың 25%-ы өтеледі.

Түркістан облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясымен және құқық қорғау органдарымен бірлескен іс-шара аясында жыл басынан бері балық аулау қағидалары талаптарын бұзу бойынша 154 әкімшілік оқиға анықталды. Олар бойынша 154 жеке тұлғаға 2 408 теңге көлемінде айыппұл салынды, оның ішінде 143 тұлғадан 2 089 теңге өндіріліп алынды. 

Сонымен қатар, балық өнімдерінің экспорты артып келеді. Атап айтқанда, 2019 жылы Әзербайжан, Грузия, Израиль, Ресей, Қытай, Өзбекстан елдеріне 3 156 тонна балық өнімі экспортталды. 2020 жылдың 8 айында 1 690 тонна өнім экспортталды.

Балық шаруашылығында пайдаланылатын азықты сатып алуға мемлекет тарапынан қабылданған шығындардың 30%-ын субсидиялаудың бюджеттік бағдарламасы осы саланың дамуына оң әсерін тигізуде.

2019 жылы жергілікті бюджеттен 332 млн теңге бөлініп, 2 858 тонна азық субсидияланды, 1 229 тонна тауарлы балық өндірілді. Оның ішінде 26,7 тонна бекіре, 145,1 тонна лосось және 1057,2 тонна тұқы өндірілді.

2020 жылы 350 млн теңге бөлініп, 5 739 тонна жем субсидияланған, 8 айда 1 540 тонна балық өндірілген немесе 25%-ға артқан, сәйкесінше салық түсімдері 45,2 млн теңгені құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 3 есе көп. Оның ішінде 30 тонна бекіре, 75,9 тонна лосось және 1434 тонна тұқы өндірілді.

«Хамит» ӘКК басқарма төрағасы Б. Серманизов кооперативтің жұмысы туралы толығырақ айтып берді.

ӘКК қызметінің негізгі түрлері — балық аулау, балық өсіру, балықты қайта өңдеу және оны өткізу. 

Бүгінгі таңда ұйымда тұрақты түрде 250 адам жұмысқа орналасқан, орташа жалақы мөлшері 150 мың теңгені құрайды.

2010 жылы кәсіпорында ИСО 9001-2000 халықаралық стандарттары және ИСО 22000-2005 тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі стандарты енгізілді. 2011 жылы кәсіпорынға Еуроннөмір берілді, бұл Еуропалық Одақ елдеріне балық экспорттауға құқық берді.

Бүгінде зауыттың өндірістік қуаты жылына 6 мың тонна шикізатты өңдеуге мүмкіндік береді. Оның ассортиментінде тірі балық, мұздатылған, кептірілген, ысталған балық өнімдері және балық ұны бар. Кәсіпорын өндіретін барлық өнімдер ішкі нарықта жоғары сұранысқа ие, сондай-ақ Еуропалық Одақ елдеріне, Ресейге, Украинаға, Израильге, АҚШ-қа, Қытайға экспортталады. Барлық өндірілетін өнімнің 75%-ы шетелге экспортталады. Бәсекеге қабілеттілігі мен жоғары сапасының арқасында кәсіпорын өнімінің тұрақты өткізілуі қамтамасыз етіледі.

2019 жылы 1700 тонна өнім өндірілді, оның ішінде 950 тонна балық сүбесі, 450 тонна тұздалған-ысталған балық өнімдері, 300 тонна балық ұны бар. 2019 жылы 1300 тонна балық өнімі экспортталды.

Жыл сайын кәсіпорын 130 млн теңгеге жуық салық төлейді.

Өнімді өндіру үшін Шардара су қоймасынан алынған шикізат пайдаланылады, бұдан басқа қазақстандық балық шаруашылығы ұйымдарынан (Каспий, Арал, Зайсан) шикізат сатып алынады, сондай-ақ Ресей аумағынан әкелінеді. Дегенмен, қуаттылықты толық жүктемелеу үшін шикізат жетіспейді.

«Осыған байланысты, зауытты шикізатпен қамтамасыз ету үшін біз 2015 жылдан бастап балық өсірумен айналысамыз. Компания инкубациялық цехта дернәсілдерін алудан бастап, тауарлы балық өсіруге дейінгі балықты өсірудің толық циклін жүзеге асырады. 2015 жылы біз Түркиядан $60 мың сомасына торлар сатып алдық және Шардара су қоймасында балықты шарбақпен өсіру бойынша жоба іске қосылды», — деді Б. Серманизов.

Қазіргі уақытта торлардың өндірістік қуаты жылына 350 тонна балықты құрайды, онда тұқы, бекіре және Африка жайыны өсіріледі.

2019 жылы осы торларда 150 тонна тауарлы балық өсіріліп, Алматы және Шымкент қалаларында тірі күйінде сатылды.

Сонымен қатар, ағымдағы жылдың наурыз айында Қызылқұм каналының бойындағы тоған шаруашылығының жобасы іске қосылды, оның жобалық қуаттылығы 24 млн дана дернәсіл мен 2 млн дана жас шабақты құрайды.

Сондай-ақ су қоймасын одан әрі балықтандыру мақсатында балықтың торта, қылышбалық, шнайка, табан, торта және көксерке сияқты кәсіпшілік түрлерінің жасанды өсімін молайтуды жүзеге асыру жоспарлануда.

Бұдан басқа, жобалық қуаты жылына 200 тонна болатын торларда және ТСЖ-да тиляпия мен африкалық жайынды өсіру бойынша жоба әзірленуде.

Кәсіпорын акваөсіруді дамытуға көп көңіл бөледі, жоспарлы түрде толық жүйелі балық өсіру шаруашылығының, азық өндірісінің барлық элементтерін және брендтелген сауда нүктелерін ұйымдастыруды қамтитын кластер құрады.

2020 жылы «Хамит» ӘКК Шардара қаласында орналасқан №16 колледжді сенімгерлік басқаруға алды. Колледжді жыл сайын балық өсіруші, балықты қайта өңдеуші және балықшы мамандықтары бойынша 50-ден 70-ке дейін түлек бітіріп шығады. Кәсіпорын студенттер үшін практикалық-өндірістік база болып саналады.

Сонымен қатар, колледж базасында балық өсіру бизнесімен айналысқысы келетіндердің барлығын балық өсіруге оқыту орталығын ашу жоспарланған.

Түркістан облысының Шардара ауданында ұзаққа созылатын вегетациялық кезеңді ескере отырып, тауарлы балық өсіру көлемін 10 мың тоннаға дейін ұлғайту мүмкіндігі бар. Шардара су қоймасында 5 мың тонна, сондай-ақ Қызылқұм каналы бойындағы тұзды топырақтағы жасанды тоғандарда, күріш алқаптары және басқа көлдерде 5 мың тонна балық өсіруге болады.

Алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін «Хамит» ӘКК келесі шараларды қабылдауды жоспарлап отыр:

·        фермерлерді, жергілікті тұрғындарды акваөсірудің қыр-сырына жаппай тарту және оқыту;

·        жергілікті балық өсіру шаруашылықтарын балық өсіру материалдарымен және азықпен қамтамасыз ету;

·        тауарлық балықты сатуды ұйымдастыру.

Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалдының тапсырмасына сәйкес, ауданға инвестиция тарту жұмыстарын жүйелі, қарқынды жүргізу мақсатында Жетісай ауданының әкімі Серік Мамытов «Жаркент жүгері өңдеу зауыты» ЖШС бас директоры Вилиян Халиковпен кездесті.

2005 жылы Алматы облысының Панфилов ауданында ашылған зауыт тәулігіне 350 тонна, жылына 120-140 мың тонна жүгері өңдеуге қауқарлы. Бүгінде 300 адам тұрақты жұмыс істейтін зауыт өнімдерін Азия және Еуропа елдеріне экспорттайды.

Аудан басшыларына бастамасына тәулігіне 100-120 тонна жүгері өңдейтін кәсіпорын салуға ниетті екенін айтқан алматылық инвесторлар 1 мың гектар егістік жер де сұрады. Жетісай, Мақтаарал, Шардара аудандарының шаруалары жүгері егудің тиімділігіне толықтай көз жеткізгенше зауытты шикізатпен қамтамасыз ету мақсатында жүгеріні өздері егіп отырмақ. Алдағы уақытта инвесторлар өнім көлемін арттырып, 300-ге жуық жергілікті тұрғынды тұрақты жұмыспен қамтуға мүмкіндіктері бар екенін айтады.

Айтылған ұсыныстардың тиімділігіне қарай сала мамандарымен кеңесіп, шешім қабылданатынын жеткізген аудан басшысы ортақ келісім жасалған жағдайда қажетті инфрақұрылымдармен толықтай қамтамасыз етуге уәде берді.

Сала мамандарының мәліметінше, өткен жылы ауданда негізгі капиталға бағытталған инвестиция көлемі 15053,9 млн. теңгеге жеткен. Оның 8771,6 млн. теңгесі бюджет есебінен болса, 6133,3 млн. теңгесі жеке қаражат есебінен тартылған.

Бүгін Келес ауданында Өңірлік кеңестің биылғы жылғы алғашқы ауқымды отырысы өтті.

Жергілікті кәсіпкерлердің көкейкесті мәселелері кең талқыланған маңызды шараға Өңірлік және кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі кеңес мүшелері, құқық қорғау органдарының қызметкерлері, атқарушы және уәкілетті органдардың басшылық құрамы мен БАҚ өкілдері қатысты.

Жиынды Өңірлік кеңестің төрағасы ашты.

“Бүгінгі жиынның басты мақсаты – сіздердің мәселелеріңізді тыңдау және оларды шешуге жәрдемдесу. Сонымен қатар, мәселерді шешуден бөлек, барша кәсіпкерлердің басын біріктіру мақсатын қойып отырмыз. Яғни кәсіпкерлер өздері бірігіп, мемлекеттік мекемелер немесе ұйымдардың өкілдерін шақыртып, мәселелерін жеткізе алады”, - деді Нұралы Әбішов.

Бірлескен шараның күн тәртібінде шағын және орта бизнес субъектілерін алаңдатқан өзекті сұрақтар тыңдалып, кәсіпкерлерге қысым көрсету, жұмыс барысына заңсыз араласу, әкімшілік кедергілер келтіру, негізсіз әуре-сарсаңға салу әрекеттерін болдырмау мәселелері қаралды.

«Бизнестің дамуына кедергі келтіретін проблемалық жағдайларға жол бермеу - Агенттік жұмысындағы жаңа бір басымдық ретінде айқындалып, бүгінгі күні кәсіпкерлікті қолдауға баса назар аударылуда. Бұл ретте, Департамент бизнес-қоғамдастық өкілдерімен тікелей ашық диалог орнатуға және бизнесті жүргізуге кері ықпал ететін мәселелерді бәрлесіп шешуге дайын екендігін назарларыңызға жеткізгіміз келеді» - деді ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Түркістан облысы бойынша департаменті басшысының бірінші орынбасары Нұрлан Керімханұлы.

Жиында кәсіпкерлер ірі қара малға, мектепке дейінгі білім беру мекемелеріне, балық шаруашылығына берілетін несие алу шарттары мен ауылшаруашылығына бөлінетін субсидиялар, мемлекеттік бағдарламалардың қолжетімділігі турасында өз ұсыныстарын ашық білдіріп, қаржы ұйымдары алдындағы берешектерінің өтеу мерзімдерін бір жылдық мерзімге кейінге шегеруге және жеңілдетілген несие қарастырылуына ықпал етуді сұрады.

“Бұл мәселелер бірнеше рет кеңес отырыстарына шығарылды, жүйелі проблемалардың бірі, қазіргі таңда балабақшаларға мониторинг жүргізіліп жатыр, соның нәтижесін күтеміз”, - деп атап өтті Түркістан облысы кәсіпкерлер палатасының директоры Асылан Ибадуллаев.

Келестік кәсіпкерлер тарапынан көтерілген ұсыныстар мен өтініштер тиісті мекемелердің назарына алынып, бизнес өкілдеріне құқықтық көмектер көрсетілді.

Қазығұрт ауданы ауылшаруашылығы саласы кеңінен дамыған аграрлы аудан болып есептеледі. Егіншілік, мал шаруашылығы, ет өнімдерін өндіру бағыттарында жыл сайын облыс көлемінде үлкен жетістіктерге жетіп, елеулі орын алады. Сондықтан болар, аудан көлемінде күн санап ауылшаруашылығымен айналысып, кәсібін жүргізуге ниеттілер саны да артып келеді. Мысалы, Шанақ ауылы округінің өзінде бүгінгі таңда 15 шағын мал бордақылау алаңдары бар десек, соның бірі Шанақ елді мекенінде орналасқан «Ергеш-ата» шаруақожалығы. Агментаев Ерлан Қаржаубайұлының төрағалығындағы шаруақожалығы 2022 жылы 100 бастық ірі қара мал бордақылау алаңының құрылысын жүргізіп, бүгінгі таңда 50 бас ірі қара бұқа бордақылап отыр. Өзінің ет өнімдерін ауыл халқына ғана емес, сонымен қатар Шымкент қаласына сатып кәсібін жүргізіп, ел экономикасына өз үлесін қосуда.

Бүгінде Қазығұрт ауданындағы «TURKISTAN» Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы «Бір терезе» қағидаты бойынша 3 бағытта қызмет көрсетуде. Олар консалтинг, жобаларды жасау және сүйемелдеу және құжаттарды рәсімдеу бөлімі. Бұл жерде кәсібін жаңадан ашпақ болған азаматтар мен жүріп тұрған бизнесін дамыту бойынша тиісті көмектерге ие бола алады.

Өткен жылдың қорытындысымен жобаларды сүйемелдеу бөлімі арқылы 57 бизнес жоспары жасалынып, 13 жоба сүйемелденіп, қаржыландырылды. Оның ішіндегі басым бөлігі мал шаруашылығын дамыту бойынша сұраныстар.

«TURKISTAN» кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы КММ- нің Қазығұрт аудандық бөлімінің басшысы Даурен Әлібекұлының айтуынша, жоспарлы жұмыстардың нәтижесінде өткен жылы рұқсат құжаттарын рәсімдеуге, яғни кепілге қойылатын мүлік құжаттарын сенімхат негізінде заңдастыру бойынша жалпы 27 кәсіпкер мен 79 жеке тұлғаға қажетті көмектер көрсетілген.

Жетісай ауданының әкімі Серік Үсенұлы «John Deere» компаниясының өкілдерін қабылдады. Мақсат – инвестиция тарту арқылы мақта шаруашылығына қажетті заманауи комбайндарды ауданда жөндеу, құрастыру орталықтарын ашу, жергілікті тұрғындар арасында жұмыссыздық деңгейін төмендету.

Аталмыш компанияның өкілі Аслан Ибрагимовтың айтуынша техникалық қызмет көрсету орталығы іске қосылған жағдайда негізгі құрам қолынан іс келетін жергілікті тұрғындардан жасақталатын болады.

Ұсыныс аудан әкімі Серік Мамытов тарапынан қолдау тауып, құрылыс жүргізуге арнайы жер де ұсынылды. Қажетті инфрақұрылымдарды жеткізіп беруге уәде етті.

«Біз үшін ауданның дамуына, тұрғындардың жұмыспен қамтылуына қаржы салатын әрбір инвестор маңызды. Өйткені, инвестиция тарту арқылы кәсіпорындар ашылып, тұрғындардың тұрмыстық жағдайы жақсарады.

Қос тарап өз шарттарын айтып, ортақ келісімге келу жұмыстары жүретін болады. Біз қабылдайтын шешім бірінші кезекте аудан үшін тиімді болуы керек» деді аудан басшысы.

Айта кетейік, аудан бойынша бүгінде жұмысқа жарамды жалпы 224 мақта терім машиналарының 91 данасы «John Deere» маркалы комбайндары болса оның 20 данасы 2020 жылы, 14 данасы 2021 жылы, 18 данасы 2022 жылы алынған.

Ауыл десе, екінші деңгейлі банктердің басым көпшілігі несие беруден бастарын ала қашатын. Алайда соңғы кездері керісінше ауылдық өңірлерге басымдық беріледі. Сондай басымдылыққа ие болған кәсіп орынның бірі - «Бегалы» цехы.  

Күнделікті тұрмыс тіршілікте қолданылатын «Кір жуғыш ұнтақтары» мен «Шаруашылық сабын» отандық өнім шығару цехы Түркістан облысының Кәсіпкерлер Палатасы Жетісай аудандық филиалының сүйемелдеуімен іске қосылды. Атап айтар болсақ, химиялық тұтыну қоспалары арқылы жасалатын кір жуғыш ұнтақтарын жасау үшін арнайы рұқсатнама құжаттарын тиісті ұйымдар мекемелерден алу процестері Кәсіпкерлер Кеңесінде қаралып өз нәтижесін берді.  Екінші деңгейлі банктерден кәсіпкерге жеңілдетілген несие қаржы алынып, қазіргі таңда жеке кәсіпкер «Бегалы» цехында 4 адамды жұмыспен қамтып отыр. Айта кетейік, Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті қолдау жүйесі қалыптасты және әлде де қызмет етуде. Бұл мәселемен Индустрия және сауда министрлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі, Қаржы министрлігі, Табиғи монополияларды реттеу агенттігі, Статистика жөніндегі агенттігі және атқарушы биліктің басқа да органдары мемлекеттік деңгейде айналысады. Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік және өңірлік қорлары құрылған. Дегенмен Қазақстанда шағын кәсіпкерлік қызметін қолдау бойынша қызмет ету саласы біркелкі дамып жатқан жоқ. Әлемдік тәжірибе көрсететіндей, оның табысты дамуы мемлекеттік қолдауға, осы қызметтерді қажет ететін кәсіпкерлерге, жеке кәсіпкерлікті дамытуды көздеген тұлғалар тең дәрежеде тәуелді. «Қазақстан-2050» стратегиясында ұлттық экономиканың жетекші күші саналатын кәсіпкерлікті жан-жақты қолдауға баса мән берілді. Бизнестің тынысын тарылтып тұрған әкімшілік кедергілер тағы да азайтылады, кәсіпорындардың өсіп-өркендеуіне жасанды бөгет жасайтын мемлекеттік қызметтерді жазалау механизмі қатаңдатылады. Осындай қамқорлықтың арқасында, шағын және орта бизнестің экономикадағы үлесі 2030 жылға қарай, аз дегенде екі есе өсуі тиіс. Тәуелсіздік алған жылдары басталған экономикалық модернизация бүгінде қолтығы сөгілген жабағыдай жұлқынып тұр. Дүркін-дүркін бағдарламалар қабылданды. Қадау-қадау жоспар, жобалар жүзеге асты. Соның нәтижесінде, экономиканың екпіні артты, бойға қуат бітті. Естеріңізге сала кетейік, Үкімет 2020 жылға арналған экономикалық өсімді қалпына келтіру жөніндегі кешенді жоспарды бекіткен еді. Жоспарда шағын және орта бизнесті қолдау шаралары қарастырылған."Бизнестің жол картасы–2025" бағдарламасына "микро және шағын кәсіпкерлікті қолдау" бойынша жаңа бағыт енгізілдіі."Субсидиялау есебінен қаржыландыру қолжетімді болады. Мөлшерлеме 6 проценттен аспайды. Несие айналым қаражатын толықтыруға 5 миллион теңгеге дейін және өндірістік мақсаттарға 20 миллион теңгеге дейін беріледі. Бұл микробизнес өкілдерінің үлкен тобын қамтуға мүмкіндік береді", – деген болатын  Дәленов үкімет отырысында. Айтуынша, микробизнес үшін жаңа формат бойынша оқыту енгізіледі, бұл да қаржыландыруға қолжетімділікті жеңілдетеді. Сонымен қатар, банктер мен микроқаржы ұйымдарының кредиті бойынша төлем мерзімі ұзартылатын салалардың тізбесі кеңейтілді. Арнайы салық режимінде жұмыс істейтін жеке кәсіпкерлер үшін бухгалтерлік және салық есептерін жүргізу жеңілдетілді. "Жеке кәсіпкерлердің жалдамалы қызметкерлері мен азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша жүктемені төмендету және міндетті төлемдерді төлеуді оңайлату мәселесі пысықталуда. Салық органдарына салық есептілігін алдын ала декларациялау міндеті жүктеледі, бұл бизнеске әкімшілік ауыртпалықты азайтады", – деді министр.

Түркістан облысында тауарлы сүт фермалары көбейіп келеді. Бір ғана Сайрам ауданының өзінде осы бағытта  30- дан астам шаруашылық жұмыс істейді.

Олар жылына 22 мың тонна сүт өндіреді. Одан бөлек, ірімшік, құрт, май, айран, қаймақ сияқты сүт өнімдерін шығарып, көрші облыстарға жеткізеді. Сонымен қатар жақында ұнтақ сүт шығаратын кәсіпорын іске қосылды. Манкент ауылдық округіне қарасты Аққала елді мекенінде орналасқан сүт фермасы 2016 жылы ашылған. Қазір мұнда 146 бас сүтті сиыр бар. Оның 66-сы жергілікті тұқым болса, қалған 80-ні шетелден әкелінген. Ферма басшысының айтуынша, жақында мұнда түркиядан сиыр сауатын жаңа технология жеткізілген. Бір мезетте 8 сиыр сауылады. Кәсіпкер алдағы уақытта сүтті бағыттағы асыл тұқымды мал басын көбейтуді жоспарлап отыр.

Сүт фермасының тағы бір ерекшелігі – мұнда жаңа туған бұзаулар енесін мүлде ембейді. Бірден басқа орынға жайғастырылып, сүт қолдан беріледі. Еркек бұзаулар бордақыланса, аналықтары сүтті сиырлардың қатырын көбейтеді. Мамандар мұнда күніне 4 тоннадан астам сүт өндірілетінін айтады. «Сүт өнімін шығаратын зауыттар оның литрін 250 теңгеден сатып алып кетеді», – дейді.

Сондай-ақ аудандағы Ақсу ауылында құрғақ сүт өнімі шығарыла бастады. Жақында кәсіпорын дайын өнімді мемлекеттік стандартқа өткізіп, сәйкестендіру сертификатын алған. Мұнда жылына құны 468 млн теңге болатын 900 тонна құрғақ сүт өнімі шығарылады. Зауыт алдағы уақытта дайын өнімді Өзбекстан мен Қырғызстанға экспорттауды жоспарлап отыр.

Жалпы Түркістан облысында 200-ден астам сүт фермасы мен оны қайта өңдейтін 15 кәсіпорын жұмыс істейді. Олар жылына өндірілетін 50 мың тонна сүттен 17 мың тонна түрлі сүт өнімдерін шығарады.

Айта кетейік, Ұлттық палата сүт саласын дамытудың 15 жылға арналған бағдарламасын әзірлеуге дайын. Қазақстанда 30 жыл бойы сүт саласын дамытуға арналған бағдарламалар ішкі нарықты 100% қамтуға кепіл берген. Алайда іс жүзінде әлі күнге дейін импортқа тәуелдіміз. Мәселен, өткен жылы 400 млн долларға дейін сүт өнімі сырттан келді. Ұлттық палата сарапшылары жағдайды түбегейлі өзгертуге болады деп отыр. Ол үшін ұзақ мерзімге жоспарланған, үкіметтегі ауыс-түйіске, сыртқы факторға тәуелді болмайтын бағдарлама әзірлеуге де дайын және кәсіпкерлерден ұсыныс күтеді.

Сүт саласының қазіргі жағдайы және қандай бағдарлама болатынын ҰКП Агроөнеркәсіп кешені және тамақ өнеркәсібі департаментінің директоры Ербол Есенеев айтып берді.

Нағыз патриоттар: сүт саласының қызығы мен шыжығы

Қазақстан – сүт өнімдерін көп тұтынатын елдің бірі. Сүт саласы – ауыл шаруашылығын дамыту драйверлерінің бірегейі. Бұл салаға келетін кәсіпкер үздіксіз процесс пен дамуға дайын болуы керек.

«Елімізде сүт саласының ауыл шаруашылығы экономикасындағы үлесі зор. Жыл сайын сүт саласы 500 млрд теңгеге жуық өнім өндіреді. Әрине, бұл – экономикаға қомақты үлес. Ауыл шаруашылығы – ауылда жыл бойы жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететін сүт-тауар фермалары. Оның үстіне бұл фермерлер үздіксіз дамып, саласын жаңартып отырады. Жерді ең көп пайдаланатын шаруалар. Ал, «Атамекен» қабырғасында біз оларды «нағыз патриоттар» дейміз. Өйткені сүтпен айналысу өте қиын. Жылына 365 күн үздіксіз процесс. Сүт саласындағы танымал кәсіпкер Иван Адамович Сауэр кім сүтпен айналысқысы келсе, алдымен тік тұрып, ұйықтап үйрену керек деген болатын. Жұмысшылардың біліктілік деңгейі, техникалық қамтамасыз ету деңгейі – бәрі жоғары деңгейде болуы керек. Жаңа технологияларды енгізу қажет. Бір орында тұрмайтын процесс. Малдың жем-шөбінің сапасы, есеп-қисапты реттеу деген өндіріске аса жауапкершілікпен қарауды қажет ететін жұмыс. Сондықтан бұл жұмысты кез келген адам дөңгелетіп әкете алмайды. Осынша қиындыққа дайын болу керек», – деп баяндады Ербол Есенеев сүт саласындағы фермерлердің жұмысы жайлы.

 Сүт саласына инвестор болғысы келетін кәсіпкерлер кемде-кем. Себебі құйған қаржысының қарымын он жылдан кейін көруі мүмкін. Ал, көптеген кәсіпкер мұндай тәуекелге бара бермейді.

«Өкінішке қарай, айтарлықтай өсім бар деп айта алмаймыз. Елдегі белгілі бір өніммен салыстырғанда өзімізді жақсы деңгейде қамтамасыз етіп отырмыз деуге болатын шығар. Бірақ біз әлі күнге дейін импортқа тәуелдіміз. Мәселен, өткен жылы 400 млн доларға дейін сүт өнімін сырттан әкелдік. Мұны өзіміз де дайындай алатын едік. Себебі сұраныс жоғары. Алайда қазір жағдай осындай. Сондай-ақ, нарықта контрафактілер көп. Оның үстіне бұл салаға ақша құйғысы келетін инвесторлар аз. Себебі бұл сала – құйған қаржысын он жылдан кейін игере алатын бизнес. Яғни, қаржыны ұзақ жылдар үшін жұмсауға дайын инвесторлар көп емес», – деді Ұлттық палата сарапшысы.

Сүт саласы қай секторда: жоғары, орта немесе жеке шаруашылық саланың дамуында драйвер болуы мүмкін

Елімізде мал өсіретін және сүтті өңдейтін кәсіпкерлер аздық етеді. Маман көрші мемлекеттің алға кеткенін баяндап, мәселенің мәнін түсіндірді.

«Жалпы, біздің нарықта 800-ге жуық шаруа қожалығы жұмыс істейді. Оларда жалпы саны 100-140 мыңға жуық мал бар. Олардың жартысы тұқымды малдың есебінен деуге болады. Өкінішке қарай, мұндай масштаб аздық етеді. Экономикаға салсақ, басқаша болуы керек. Тиімділік 300 және одан жоғары мөлшерден басталады. Мысалға, Ресейді қарайық, олар ілгері кетті. Ресейде мал саны 1,2 мыңнан аз болса, сүт фермаларын пайдалануға бермейді. Ал бізде мыңнан аса малы бар 45-ке жуық шаруашылық бар. Бұлар енді біздің лидер кәсіпкерлеріміз. Дегенмен перспектива бар. Жаңа технология, мемлекет тарапынан ұзақмерзімді бағдарламалар, қомақты қаржы және ең бастысы, мемлекет тарапынан дұрыс саясат керек. Біздің елде жоспар жыл сайын өзгеретінін білесіздер. Ал, бұл салаға инвестор болғысы келетіндер қызметін 10-15 жылға жоспарлауы керек. Ол үшін мемлекет тарапынан да ұзақ мерзімге жоспарланған қолдау керек», – деп қосты Ербол Есенеев.

Сала дамуы мүмкін бе: статастика не дейді

Жағдай мәз емес. Сарапшының айтуынша, соңғы деректерге сүйенсек, елде 6,3 млн т сүт сауылған. Бірақ бұл санға сенуге болмайды. Себебі мұны екі-үш рет бөлуге болады. Өйткені іс жүзінде 1,9 млн т сүт өңдеуге жіберіледі. Ал статистика үшін жазылатын қалған сүт жеке шаруашылықтарға тиесілі. Бұл – сүт жоқ деген сөз. Оның сапасына мән берсек, тіпті нашар күйде қаламыз.

«Сондықтан бұл қызметтің болашағын жоспарлау үшін бизнестің, үкіметтің «көзін ашу» керек және сандарды түзету керек. Бір-бірімізді алдамау үшін статистиканы реттеген жөн. Сүт дәл сол өндірістік өңдеуге жетпейді. Сүттің сапасына қатысты да мәселе бар. Жеке шаруашылықтар шығаратын сүттің құрамы тексерілмейді. Ондағы антибиотиктерді, соматикалық жасушылардың құрамы қадағаланбайды. Яғни біз оның кім шығарғанын білмейміз. Қандай жағдайда сауылғанынан бейхабармыз. Оның үстіне жазда сүт бар, қыста жоқ. Сол себепті барлық мәліметті ортаға салып, талдау маңызды. Саланың дәл қазіргі жағдайын ашық айтып, алдағы даму жоспарын жасау құру керек», – деп бөлісті Ұлттық палата өкілі.

30 жылдағы жалған статистика: мұның бәрі фейк

Ербол Есенеев салаға қатысты жазылған құжаттардың шикілігі мен жалған статистикасына қынжылды. Оның үстіне үкіметте ауыс-түйіс болып, министр жаңарса, жаңа бағдарлама пайда болатын ешкімге керексіз үрдістің кесіріне тоқталды.

«Біз сүт саласында тәуелсіздік алғаннан күннен бастап жасалған барлық құжатты зерделедік. Көп құжат жазылған. Барлық жерде өзімізді 100% қамтамасыз етеміз деп жазылған. Бірақ мұның бәрі – фейк. Нақты жағдайды айту керек. Өкінішке қарай, министрлер жиі ауысады, содан кейін бағдарламалар да өзгереді», – дейді маман.

Ешкімді алдаудың керегі жоқ: бизнес саланы дамытуға арналған бағдарлама жазуға дайын

Сарапшы сүт саласын дамытудың 15 жылға арналған бағдарлама керегін алға тартты. Бұл үкімет үшін де, бизнес үшін  қалай әрекет етуге бағыттайтын нұсқаулық болады.

«Ешкімді алдаудың керегі жоқ. Қай жерде тұрғанымызды нақтылап, сүт-тауар фирмасы үшін оңтайлы форманы белгілеу керек. Ішкі нарық үшін не істеуіміз керек? Қайда сата аламыз? Өйткені, өкінішке қарай, баланс жоқ. Жобаға қаржы бөлінгенімен, жұмысы жүйеге қойылмаған. Суармалы су бар ма, мұны әкімдік шешу керек. Көңді биогаз құрылғыларымен өңдеу қарастырылған ба? Өндірістегі жұмысты жүргізетін мықты мамандар бар ма? Яғни, әңгіме шаралардың кешені туралы болып тұр. Ал, біз «Атамекен» кәсіпкерлер палатасы ретінде бұл бастаманы өз міндетімізге алуға дайынбыз. Алдағы 2-3 айда арнайы бағдарлама жазуды жоспарлап отырмыз. Бұл жұмысқа сүт өндірушілерді, өңдеушілерді, асыл тұқымды мал өсіретін бизнес өкілдерін жұмылдырамыз. Олардың пікірі ескерілуі керек. Бұл жауапкершілікті өзімізге алуға дайынбыз. Халық та риза болады, себебі олар үшін сапалы өнім шығарылады. Қажетті көлем болса, бағасы да нарыққа сәйкес болады. Сонда тұтынушы ретінде де ұтылмаймыз. Өңдеушілерге тоқталсақ, қыс пен жазда өңдейтін сүт көлемінің айырмашылығы 10 есе. Сондықтан өңдеушілер әрдайым сапалы шикізатқа және оның тұрақты болуына мұқтаж. Оның үстіне олар ауылдағы әлеуметтік жауапкершілігі жоғары кәсіпкерлер. Кадрлары тұрақты жұмыс істейді. Сондай-ақ, ірі салық төлейтін де солар. Сол себепті мұндай жұмыстан ешкім зардап шекпейді, бәрі ұтады», – деп толықтырды Ұлттық палата өкілі.

Жобалық кеңсе: кәсіпкерлерден ұсыныс күтіледі

Сарапшының айтуынша, Ұлттық палата жобалық кеңсе ашуды жоспарлап отыр. Көптеген сарапшыны жұмылдыруды алға қойған.

«Осы бағытта позициясы бар, қандай да бір ой-жоспары бар, көзқарасы бар кәсіпкер болса, бізге хабарласуын сұраймыз. Барлық пікірді ескеріп, 15 жылға арналған ұзақмерзімді бағдарлама әзірлеуге даярмыз. Қазір біз шамамен индикативтер қандай болуы керегін анықтап қойдық: 15 жылдан кейін 9 миллионға жуық тонна сүт шикізатын алу. Нарықтың жаңа бағыты. Соңғы жылдардағы оқиғаларға қарап, тек өзімізді қамтып қоймай, сапалы өнімді экспорттай алатынымызды да көрсетті. Орталық Азияда мұндай ресурс жоқ. Бізде бар», – деп шақырды бизнесті Ербол Есенеев.

Ауыл шаруашылығы министрлігі қолдайды

«Ауыл шаруашылығы министрлігі біздің бастамаларымызды әрдайым қолдайды. Сондықтан бұл – бизнестің бастамасы. Ешқандай кері көзқарас жоқ, болмаған және болмайды. Сондықтан жұмысты ұйымдастырып, нәтижесін үкіметке, бизнеске көрсетіп, жоспарға сәйкес жүруге дайынбыз», – деді маман.

Бағдарлама қашан іске асырылады

Ербол Есенеев бағдарламаны неғұрлым ерте енгізу жоспарланғанын қосты. Себебі алдағы жылдарға даму жоспарын анықтау маңызды.

«Өңірлерге талдау жасап, тиімді жолды бекіту керек. Ғылымның шешімін талдау керек. Өкінішке қарай, ғылым бизнес қоятын талаптарға әрдайым жауап бере алмайды. Өз өндірісіміз, өз малымыз болу керек. Жем-шөппен қамтамасыз ету үшін жеткілікті мөлшерде суармалы жерлер қажет. Сондықтан сұрақ көп. Осы процеске кіріскеннен кейін әрі қарай ауқымы ұлғаяды деп ойлаймын және тек «сүтпен» тоқтап қалмайды. Ұлттық палата барлық салаға осындай даму жоспарын әзірлеуді көздеп отыр. Сондай-ақ, оған үкіметтегі ауыс-түйіс те, сыртқы факторлар да әсер ете алмайтындай болады. Бұл осы саладағы кәсіпкерлердің іс-қимылына арналған және мемлекетке осы жобаларға қатысу мүмкіндік беретін бағдарлама болады», – деп түйіндеді Ұлттық палата сарапшысы.